Met Frits Bolkestein als partijleider zorgde de VVD in de jaren negentig op electoraal terrein en wat betreft de partijen waarmee zij zou gaan regeren, voor grote verrassingen. Bij de Tweede Kamerverkiezingen wist de nieuwe lijsttrekker de neergang om te buigen in groei: 31 zetels in 1994 – het een-na-beste resultaat ooit – en 38 in 1998, een record.

‘Die V van de VVD staat ook voor vrolijkheid’, aldus Frits Bolkestein bij zijn aantreden in het voorjaar van 1990, toen hij Joris Voorhoeve was opgevolgd. Met de partij ging het niet goed: het voort­du­rende gebakkelei had een malaisestemming teweeggebracht. Geholpen door electoraal herstel lukte het de bedaarde maar ook wat afstandelijke Bolkestein om hierin verandering te bren­gen. Fractieleden kregen te horen dat de ze de rijen gesloten moesten houden.

‘Visie, Vaardigheid en Discipline’ – dat waren de zwaartepunten in het beleid ten aanzien van de VVD-partijorganisatie, in de optiek van partijvoorzitter Leendert Ginjaar (zie ook onder ‘partijcultuur’). ‘Vaar­digheid inzake de handelingen van politici, bestuurders en leden’ werd vertaald in een verdere professionalisering van de organisatie. Er moest meer aandacht komen voor vor­ming en scholing, en voor de selectie van het politieke personeel.

In de jaren negentig discussieerde de VVD veelvuldig over haar inhoudelijke opstelling. Bevordering van het interne debat werd door de partijleiding gezien als een manier om de partij weer uit het slop te krijgen. Op de programmatische koers van de VVD zou partijleider Frits Bolkestein al snel zijn stempel drukken. Hij zette gevoelige kwesties op de politieke agenda, zoals ontwikkelingssamenwerking, het integratievraagstuk en de Europese samenwerking: de VVD zou zich op deze terreinen kritischer moeten opstellen.

In de jaren na het aantreden van Frits Bolkestein in april 1990 als voorzitter van de Tweede Kamerfractie en daarmee als partijleider, als opvolger van Joris Voorhoeve, maakte de VVD een enorme electorale come-back. De partij profiteerde van de liberale, individualistische tijdgeest die na de ondergang van het communisme in Oost-Europa en de Sovjet-Unie over het Westen vaardig was geworden.

Bij de Tweede Kamer­verkie­zin­gen op 8 sep­tember 1982 behaalde de VVD met de nieuwe en onervaren lijsttrekker Ed Nijpels ruim 23 procent van de stem­men, goed voor een winst van tien zetels. Het was het beste resul­taat in de geschiedenis van de partij tot dan toe, dat mede was gebaseerd op een ‘doorbraak in het zuiden’.

‘De VVD is een zelfbewuste partij, de VVD is een grote en sterke partij ge­worden… Ondanks het individualisme dat het liberalisme eigen is, heeft de VVD een sterke positie kunnen opbouwen omdat wij jegens elkaar loyaal zijn geweest’, zo omschreef partijvoorzitter Frits Korthals Altes zijn partij in het jaarverslag over 1981. Die saamhorigheid zou in de jaren tachtig zwaar worden beproefd.

In de loop van de jaren tachtig werd de grote invloed die de kamercentrales in de VVD genoten enigszins ingeperkt. Hoe groot hun macht was, bleek duidelijk tijdens de kandidaatstellingsprocedures voor de Tweede Kamer in 1982 en 1986. Wanneer een aantal kamercentrales onderlinge stemafspraken maakten over de lijstvolgorde, kon het hoofdbestuur die niet doorbreken. Deze regionale kongsi’s leidden vaak tot spanningen binnen de partij.

De verkiezingsprogramma’s van de VVD in de jaren tachtig stonden voor een belangrijk deel in het licht van de economische crisis in die periode, met hoge werkloosheid, hoge inflatie en een hoog overheidstekort. Bij de vervroegde verkiezingen voor de Tweede Kamer op 8 september 1982 kwam de VVD met een urgentieprogram uit, dat was opgesteld door de voorzitters en ondervoorzitters van de partij en van beide Kamerfracties.

Na de groei van de VVD onder het leiderschap van Hans Wiegel, kreeg de partij in de jaren tachtig een zware terugslag. Electorale neergang, onduidelijk en omstreden leiderschap, veel gedoe en geruzie en interne verdeeldheid bepaalden het beeld van de partij.